घर बनाउनभन्दा पुस्तक छाप्न गाह्रो छ : डा. सत्यराज थपलिया

रसुवा खबर वर्ष१, अंक २, २०६७ असोज २३ गते शनिवार

सत्यराज थपलिया रसुवा र नुवाकोटका लागि नयाँ नाम होईन । साहित्यको विकासका लागि मरिमेट्ने व्यक्ति, उहाँको उमेरको ठूलो हिस्सा रसुवा मै बित्यो । वि.सं २००४ साल बैशाख १४ गते पिता कोशराज र माता लीलावती थपलियाको कोखबाट नुवाकोट जिल्ला थान्सिङ गाविस वडा नं १ मा जन्मिएका डा. सत्यराज थपलिया हाल जिल्ला आयर्ुर्वेद कार्यलय रसुवामा कार्यरत हुनुहुन्छ । विभिन्न जिल्लाको सेवा गर्दै पटक -पटक रसुवामा सेवा गर्दै आउनु भएका थपलिया साहित्य क्षेत्रमा पनि तल्लीन हुनुहुनन्छ । प्रस्तुत छ ; साहित्यकार डा. थपलियासँग यस साप्ताहिकका प्रेमप्रसाद पौडेलले गरेको कुराकानीको मुख्य अंश :


तपाइँ कहिलेदेखि साहित्य सिर्जनामा लाग्नुभयो ?
वि.सं २०१३ सालमा जब म तेह्र वर्षको थिएँ । त्यसैबेलादेखि नै म साहित्यमा रूचि राख्थेँ ।

साहित्य सिर्जनामा लाग्ने प्रेरणा कहाँबाट मिल्यो र कसरी सुरु गर्नुभयो ?
मलाई कौवाको फौजले नै साहित्य सिर्जना गर्ने अवसर मिल्यो । नौ वर्षो उमेरमा नै खेतको मकै कुर्न जाँदा लेकाली कौवाले पारेको हैरानीको परिणाम स्वरूप अन्तर हृदयबाट काव्यको प्रस्फुटन हुनपुग्यो । 'सुन सुन पाँच हो म केही भन्छु, लेकाली कौवाको सवाई कहन्छु' शीर्षकमा एउटा सवाइ लेखेँ । १६/१८ श्लोक भएको उक्त शीर्षकको सवाईबाट नै मेरो साहित्य सिर्जनाको खुड्किला प्ररम्भ भएको हो । तर त्यो अहिले मसँग छैन । मैले त्यतिखेर चण्डी र वेदको अध्ययन प्रारम्भ गरिसकेको थिएँ । वि.सं २०१४ सालमा आमाको आज्ञाबिना भाउजु माईत गएबापत उहाँले भोग्नु परेको पीडालाई स्मरण गर्दै 'कस्तै भए नौनी समान ती, सासु भएपछि वज्र समान भयो नि' भन्ने कको दोस्रो सिर्जना गरेँ । तर त्यो छन्दमा मिलेको भने थिएन । २०२१ सालमा आमा बित्नुभयो । २०२२ साल फागुन महिनाको रात खेतमा लगाउन पानी कुर्नुपर्ने । पानी अर्काले मार्ला भनेर म ननिदाई बसिरहेको थिएँ । टुकी, कापी र बाँसको कलमसँगै राखेर लेख्दै थिएँ । म त्यतिखेर स्वस्थानीलाई नेपालीमा छन्दबद्ध गर्थेँ ।बिबाह ब्रतबन्धमा ठुवा वा सिलोक गाउनु पर्ने , आफूले नै सिर्जना गरेकोलाई कसैले पनि काट्न नसक्ने, जित्न सकिने, त्यसैले मैले स्वस्थानी जस्ता ग्रन्थलाई सिलोक बनाउँथेँ । त्यस दिन पनि मैले स्वस्थानीलाई सिलोक बनाएँ र सुतेँ । बिहान घाम लागिसकेको थियो, म निदाइरहेकै थिएँ । र्स्वर्गवासी आमाले सपनामा नीलो डाएरी दिंदै 'कविता लेख बाबु ' भन्नुभयो त्यसैलाई प्रेरणाको मूल स्रोत मान्दै तेस्रो सिर्जना रूपमा 'मातृवियोग' शीर्षक दिएर केही कविता लेखेँ । २०३४ मा बैतडीकी एक महिलाले आफ्नो पिता बितेको कहानी बताएपछि त्यहाँबाट प्रभावित भई 'पितृवियोग' शीर्षकको अर्को कृति लेखें जुन अप्रकाशित छ । सेवाको सिलसिलामा म अछाममा पुगेपछि 'प्रणय सन्देश' लेख्न थालेँ । हाल जनस्वास्थ्य कार्यलय रसुवाका डा. गोपाल खनाल पनि त्यहीँ हुनुहुन्थ्यो । उहाँ जहिले पनि कविता लेखेर पूरा गर्न प्रेरणा दिनुहुन्थ्यो । 'प्रणय सन्देश' काव्य पूरा हुनुमा उहाँको अविस्मरणीय देन छ । मैले रसुवाकै रामकृष्ण आचार्यलाई अर्का प्रेरकको रूपमा लिएको छु । जतिखेर म लहरेपौवाको आयुर्वेदमा कार्यरत थिएँ त्यसवेला उहाँले मेरो कविता सिर्जनबारे थाहा पाउनु भएछ र मलाई डाक्नुभयो । मैले कविता सुनाएँ । उहाँले भन्नु भयो 'यो त तिम्ले चोरेको कविता रहेछ । एउटा महाभारतको, एउटा देवीभागवतको अनि अर्को कृष्ण चरित्रको, सबैतिरको जोडेर बनाएको रहेछ ' । मैले भनेँ '३६ वटा अक्षर चोरेको शब्द चोरेको तर श्लोक चोरेको छैन , यो तपाइँलाई पुष्ट्याइँ गरिरहनु आवश्यक छैन ।' त्यसपछि उहाँले 'साच्चिकै तिमीले नै रचना गर्न सक्ने भए मेरो फूलबारी र बगैँचा हेरेर कविता बनाई भोलि सवेरै ल्याई सुनाऊ ' भन्नुभयो । मैले भोलिपल्ट उहाँकै बगैंचाको कविता लेखेर सुनाएँ । ३० जना जति अरू मान्छे पनि बोलाएका रहेछन् । मैले कविता सुनाएपछि उहाँ धेरै खुसी हुनु भयो । उहाँले चोरेको भन्ने शब्दले पनि मलाई सही सिर्जना गर्न प्रेरणा जगायो । जागिरमा बस्दा श्रीमतीलाई शार्दूलविक्रीडित छन्दमा नै चिठी पठाउँथेँ ।

साहित्यको परिभाषा कसरी गर्नुहुन्छ ?
म भन्छु साहित्यकारको मन नै साहित्य हो र ऐना पनि हो । मनमा लागेको कुरा उसले लेख्छ र उसको मन कवितामा देखिन्छ । कतै अरूको मनलाई पनि कवितामा उतारिन्छ । यति मात्रै हो कि त्यहाँ अरूकै मन देखिएला , त्यसैले साहित्य भनेको मन हो । मनको ऐना हो । त्यहाँ साहित्यकारको मन र्छलङ्ग देखिन्छ ।

साहित्य सिर्जना गरेर प्रकाशन गर्न कतिको सजिलो छ र यसका फाईदा के के छन् ?
अहिले त कम्प्युटर छ, शुद्धाशुद्धि हेर्न पनि सजिलो छ । तर मैले २०४७ सालमा 'प्रणय सन्देश 'छपाउँदा घर बनाउँनभन्दा बढी गाह्रो भयो । किला मिलाएर लेख्नुपर्ने । असाध्यै गाह्रो थियो । शुद्धाशुद्धि हेर्न साह्रै गाह्रो । मैले तपाइँलाई पनि दिएको थिएँ, हेर्नुभयो होला । पछाडिका केही पानामा शुद्धाशुद्धि गरेको छु । साहित्यिक पुस्तक लेखेर खासै फाईदा छैन । अर्काले लेखेको छपाउँदा रोयल्टी आउने पैसा फाईदा होला तर आफैले लेखेर छपाउँदा त्यत्तिकै बाँड्ने हो । जति लगानी हुन्छ, त्यति विक्री गरेर आम्दानी हुँदैन । तर साहित्य सिर्जना गरेर प्रकाशन गरे पनि नगरे पनि भविष्यमा यसको मूल्याङ्कन अवश्य हुन्छ ।

कुन् कुन् छन्दमा कविता लेख्नुहुन्छ ? र यहाँ मेरो हातमा 'थोत्रो घुम' छ, यसको सिर्जना कसरी भयो ?
म धेरै जसो अनुष्टुप् छन्दमा लेख्छु । शार्दूविक्रीडित र सवाई छन्दमा पनि लेख्ने गरेको छु ।' थोत्रो घुम 'लघुकाव्यको कुरा गर्नुपर्दा यसको सिर्जना २०५१ सालमा मामाको आग्रहमा हिमवत खण्डको ९ दिनसम्म भागवत लगाउन पर्ने भयो । म पण्डित हुँ तर पुरेत हैन । कर्मकाण्ड जान्दिन तर पुराण भन्छु । यज्ञमा बस्दा ज्वरो आयो सिटामोल खाएँ । औषधिका कारण फकर्ँदा लौरो टेकेर फर्केको थिएँ । मेरो अवस्था देखेर घरमा श्रीमतीले यस्तो दुःख गरेर ज्यान फालेर पनि पुराण भन्नु पर्ने भनेर भनेको कुराबाट थोत्रो घुमको सिर्जना भएको हो । यसको मूल मर्म यस्तो छ :

भावी भाव मडारिएर मनमा उठ्दा स्वयं क्वै दिन गर्दै चिन्तन चित्तले मनुजको मालिन्य दर्शाउन । जात्रे जीवनको यथार्थ घटना संझेर थोत्रो घुम लेखेँ यो लघुकाव्य पूर्ण पनि भो ऐले विदा हुन्छु म ।।


घरका मान्छेले भनेको कुराबाट मैले 'म अब काम नलाग्ने थोत्रो घुम भएछु' भन्ने लागेर नै यो कृतिको सिर्जना भएको हो । श्रीमतीले यसो भनी भनेर भन्दै हिड्ने कुरा पनि भएन । मामाले आग्रह गर्दा भागवत नलगाउने कुरा पनि भएन । यसो हुँदा दुःख भो । दुःख परेपछि यो काव्य बनेको हो । प्राय मेरो कृतिहरू दुःखमा नै सिर्जना भएका छन् ।

रसुवाली साहित्य र साहित्यकारको अवस्था कस्तो पाउनु भएको छ ?
यहाँको प्रकृति राम्रो र मनमोहक छ , यसलाई हेरेर साहित्य सिर्जना हुन्छ । साहित्य सिर्जनाको खानी रसुवामा धेरै छ । तर साहित्यकारको संख्या ज्यादै कम छ । धेरै मैले देखेको छैन । अहिले केही फाट्टफुट्ट देखिएका छन् ।

तपाइँलाई मन पर्ने साहित्यकार र कृति कुन् हो ? र तपाईका आफ्नै सबैभन्दा राम्रो लागेको कृति कुन् हो ?
मलाई सबैभन्दा मनपर्ने लेखनाथ पौड्याल हुन् । उनको 'तरूण तपसी, ऋतु विचार ' सबैभन्दा मन पर्छ । बालकृष्ण सम र उनको 'मुटुको व्यथा ' तथा मोदनाथ प्रश्रृतका कृतिहरू ज्यादै मन पर्छ । आफ्ना कृतिहरू मध्ये 'प्रणय सन्देश' बढी मनपर्छ ।

रसुवा खबर मार्फ रसुवाली स्रष्टालाई के भन्नु हुन्छ ?
पुग्छन् हेर हिडीरहेर कमिला हज्जार कोसौं पर पुग्दैनन् गरुडै पनी नउडी ता त्यै पाँच बित्तै पर ।
रसुवाबाट बामे र्सन लागेको पत्रिका मार्फत् पत्रिकालाई पनि बामे र्सर्दै र्सर्दै हज्जारौं कोस टाढा पुग्न र साहित्यिक स्रष्टालाई पनि सिर्जनामा लाग्न अभ्रि्रेरित गर्छु, सम्भावना ज्यादै छ । मिहिनेत गर्नुस् रसुवामा धेरै कुराको संभावना छ । बामे र्सन खोजियो भने कोस पुग्न गाह्रो छैन । हिड्न सकिन्छ । संस्कृति र साहित्य एक अर्काका परिपूरक हुन् । विजया दशमी, दीपावली जस्ता राष्ट्रिय पर्व र साहित्यको असाध्यै सम्बन्ध छ , संस्कृति तथा विविध सम्पदाको साहित्य सिर्जना मार्फ् रसुवाको विकासको इट्टा थप्नुस् । साहित्य सिर्जनाले विकासमा सहयोग पुर्याउँछ । रसुवाको पहिलो पत्रिका रसुवालीको पत्रिका 'रसुवा खबर साप्ताहिक 'मार्फ जिल्लावासी सबैलाई विजया दशमी तथा शुभ दीपावली २०६७ को शुभकामना दिन चाहन्छु ।