वातावरण संरक्षणका लागि जलविद्युतको विकास र प्रयोग

रसुवा खबर, वर्ष १, अंक ३५ , २०६७ जेठ २8 गते, शनिबार 

मानिस जीउनको लागि धेरै विषयवस्तुहरूको आवश्यकता पर्दछ । त्यस्तै विषयवस्तुमध्ये अक्सिजन मुख्य हो । अक्सिजन नभए मानिस केही क्षण पनि बाँच्न सक्दैन । अक्सिजनको स्रोतको रूपमा जंगल रहेको छ ।

जंगल विभिन्न बाहानाले दिनानुदिन मासिदै गएका छन् । ग्रामीण जनताले दिनहुँ जंगलको उपभोग गर्नुपर्ने बाध्यकारी समस्या छ । खाना बनाउने मुख्य इन्धनको रूपमा दाउरा प्रयोग गर्नुपर्ने बाध्यताका कारण वस्ती वरपरका जंगलहरू मासिदै गएका छन् । एकातिर जंगल प्रयोगको बाध्यकारी समस्या अर्कातिर जानी नजानी हुने गरेको जंगलको विनासका कारण वातावरणमा ठूलो समस्या सिर्जना भइरहेको छ । यस्तै यस्तै कारणबमाट वातावरण प्रदुषण भई मानव जीवन कष्टकर बन्दै गइरहेको छ ।

मानव समुदाय विकासप्रेमी छ  । देख्दादेख्दै एक पुस्ताबाट अर्को पुस्तामा युग हस्तान्तरण हुँदा नहुँदै भौतिकबादी विकासहरूले निकै फड्को मारिरहेको छ । सामाजिक भन्दा व्यक्तिगत विकासलाई प्राथमिकता दिदै आएको यो युगमा  जति भौतिक विकास भएको छ, त्यत्ति  वातावरणीय विकास भएको छैन । मानिस आफ्ना नीजि विकासका लागि अग्ला अग्ला महल बनाउँछ तर महलबाट  निस्कने फोहोरलाई आफ्नो अगाडि फालेर महल नजिक नालीको रूपमा विकास गरिरहेको छ । घरभित्र जतिसुकै सजावट वा सफा भएपनि घर बाहिरको वातावरण  प्रदुषण गर्दै विभिन्न रोग तथा महामारीमा संसार फस्न खोज्दैछ ।

वातावरण विना मान्छे स्वस्थ रहन सक्दैन । स्वस्थ वातावरण भए मान्छे स्वस्थ रहन्छ र वातावरण प्रदुषित भएमा मान्छेको स्वास्थ्यमा पनि वातावरण प्रतिकुल असर पर्दछ । रूखले फ्याँक्ने अक्सिजन हामीले लिएर बाँच्छौं भने हामी र हाम्रा कारण निस्किएका प्रदुषित ग्याँसहरू खानाको रूपमा रूखले खाने गर्दछ । रूख नभए अक्सिजनको मात्र संकट नपरी प्रदुषित ग्याँसहरूको चपेटामा हामी पर्दछौं । तर्सथ लामो समयसम्म स्वस्थ भएर हामी बाँच्नको लागि वा वातावरण जोगाउनको लागि जंगलको संरक्षण हुनुपर्दछ । तर्सथ जंगल जोगाउनु नै वातावरण संरक्षण हो र हाम्रो जीवनयापनमा सहजता ल्याउनु हो ।

वातावरण प्रदुषण हुने विभिन्न कारणहरू छन् । जैविक तथा अजैविक फोहोरहरू जलाएर नष्ट गर्ने निहुँमा वातावरण प्रदुषण भइरहेको छ ।  प्लाष्टिकजन्य  फोहोरहरूलाई डढाउँदा हानीकारक ग्याँसहरूले हाम्रो वातावरणमा खैलाबैला गरिरहेको हुन्छ । खाना बनाउने इन्धन प्रयोग गर्दा दाउराको प्रयोगले वन विनास त हुने नै भयो त्यसैमाथि  धुँवाको कारण वातावरणलगायत मानव स्वास्थ्यमा नै नकारात्मक असर पुर्‍याइराखेको हुन्छ । खाना बनाउन होस् वा अन्य प्रयोजनका लागि होस्, हामीले रूख काटेर बाँच्नको लागि अति आवश्यकता पर्ने अक्सिजनको अभाव खेपिरहेका छौं । रूख विनाको अक्सिजन, अक्सिजन विनाको मानव जीवन वा जंगल विनाको  पानी र पानी विनाको जीवन यो कुनै पनि सम्भव छैन । त्यसैले जंगल संरक्षणको लागि प्रवल सम्भावना रहेको रसुवामा खाना बनाउने प्रविधिको रूपमा जलविद्युतलाई प्रयोग गर्नु नै बुद्धिमानी हुनेछ । जलविद्युतलाई विकास गरी रूख नमासिने क्रियाकलाप सञ्चालन गर्नुपर्ने हुन्छ । खाना बनाउने बाध्यताले दाउरा प्रयोगबाट विनास हुने गरेको जंगललाई जलविद्युतका लागि मुख्य सम्भावित बनेको रसुवामा खाना बनाउन जलविद्युतको प्रयोग गरेर वातावरण जोगाउन सकिन्छ ।

जंगलको संरक्षण भए जलविद्युतका लागि आवश्यक पर्ने पानीको मूल संरक्षण हुन्छ । जंगल र मानव जीवन एक अर्काका सहयात्री हुन् वा  जंगल संरक्षणमा मानवले सहयोग पुर्‍याउनु पर्दछ र जंगलले मानवलाई यो धर्तीमा सजिलोसँग बाँच्न सहयोग पुर्‍याउँदछ ।

जलविद्युत सँगसँगै गोवरग्यास प्रविधि पनि वातावरण संरक्षणका लागि अत्यन्त महत्वपूर्ण प्रविधि हो । गोवरग्यास प्रविधि  प्रयोग हुने ठाउँमा गोवरग्यासको त प्रविधि प्रयोग गर्न विविध समस्या सिर्जना हुने ठाउँमा जलविद्युत वा लघु जलविद्युतको निर्माण तथा व्यवस्थापन गर्न सकिन्छ । रसुवाको सर्न्दर्भमा लाङटाङ क्षेत्रमा वायोग्यास प्रविधिको प्रयोग गरिएको छ । हुन त यो एउटा अध्ययनको रूपमा गरिएको होला । तर  लाङटाङमा गोवरग्यासभन्दा लघु जलविद्युतको प्रवल सम्भावना छ । गोवरग्यास प्रविधिको लागि लाङटाङमा धेरै समस्याहरू छन् । रसुवाका तल्ला क्षेत्रमा गोवरग्यास प्रविधि अत्यन्त प्रभावकारी रूपमा सञ्चालन हुने आधारहरू छन् । त्यसैले जुन प्रविधिको दिगो सञ्चालन गर्न सकिन्छ, त्यही प्रविधिको प्रयोग वा विकास हुनु पर्दछ ।

खान बनाउने प्रविधिको  रूपमा जलविद्युत वा लघु जलविद्युतको विकास सँगसँगै वातावरण प्रदुषण गर्ने विभिन्न क्रियाकलापलाई रोक्नु पर्ने हुन्छ । रूख रोप्ने क्रियाकलापलाई वातवरण दिवसमा मात्र हैन विरूवा र्सर्ने महिना असार र साउनमा पनि दिवस मनाउनु अत्यनत आवश्यकता छ । रसुवाको परिवेसमा वातावरण दिवस मनाउन सकृय रहेका आमा समूह, स्थानीय संघसंस्था वा सरकारी कार्यालयहरू सबै मिलेर रूख विरूवा लगाउने महिनामा सकृय रहने प्रेरणा मिलोस्, वातावरण संरक्षणका लागि यही शुभकामना ।।