संरक्षणको पर्खाइमा चिलिमेको तातोपानी

रसुवा खबर वर्ष १, अंक ७, २०६७ मंसिर ११ गते शनिवार
सन् २००३ मा हामीहरू बेनीको तातोपानी पुगेका थियौं । त्यस ठाउँले पर्यटकीय महत्व त कायम गरेको छ । त्यसैमाथि लमजुङ हुँदै मनाङ र मुस्ताङका ती धेरै दिनको थकाई, दुःख आदि मेटाउन नेपाली तथा विदेशी पर्यटकहरू तातोपानीमा नुहाउन जाँदा रहेछन् । गत साल जिल्ला घरेलु विकास समितीले हाम्रो जिल्लाको तातोपानीमा पनि अल्लोको धागो कात्ने तालिम राखेको रहेछ । सो कार्यक्रम अर्न्तर्गत नै मलाई पनि तातोपानीसम्म पुग्ने मौका मिल्यो ।


केही वर्षअघि म पुगेको बेनीको तातोपानी भन्दा आफ्नै जिल्लाको तातोपानी विभिन्न दृष्टिकोणले ज्यादै महत्वपर्ूण्ा रहेछ । तातोपानीमा नुहाएपछि क्षणिक आनन्द मात्र नभई रोगव्याधी नियन्त्रण हुने कुरामा बढी विश्वास गरिन्छ । त्यस्तै धेरै विश्वासका साथ तातोपानीमा वर्षोनी देश वा विदेशबाट धेरै मान्छे नुहाउन आउँछन् । भौगोलिक रूपमा बेनीको भन्दा फरक मनोरमतामा हाम्रो तातोपानी छ । विकासको हिशावले पनि बेनीमा भन्दा चौगुणा बढी पर्ूवाधार छ । पानीको मात्रा पनि त्यहाँ भन्दा हाम्रोमा ठूलो छ । बेनीमा तातोपानीमा डुब्नको लागि एउटा मात्र पोखरी थियो तर हाम्रोमा ४ वटा पोखरीहरू छन् ।

तर फरक कुरा व्यवस्थापन बेनीमा बढी छ, असाध्यै सफा छ । पोखरीमा पस्नुभन्दा पहिला साबुन लगाएर राम्रोसँग पोखरी बाहिरको धारामा नुहाएपछि मात्र पोखरी प्रबेश गर्न दिईन्छ । पानी निर्मल तथा स्वच्छ छ, कतै न कपाल देखिन्छ, न त अन्य फोहोर । पर्ूवाधार बढी भएको हाम्रो चिलिमेमा हामीले त्यसको ठीक उल्टो पायौं । व्यवस्थापन गरिएको छैन, पोखरीभन्दा बाहिरको वातावरण त त्यत्तिकै फोहोर छ, तर पोखरीभित्र पस्नु पूर्व नुहाउनको लागि बाहिरपट्टि धारा बनाइएको भएपनि त्यसको प्रयोग गरिएको छैन । चारवटा पोखरी मध्ये दुईवटा मात्र प्रयोगमा थिए । एउटा पोखरी जेनतेन राम्रै देखिन्थ्यो । तर साँझपख स्थानीय वासिन्दाले राम्रो भनिएको पोखरीभित्र पनि साबुनले नुहाएर फोहोर बनाएको पनि हाम्रा नजरमा पर्यो ।

पोखरी थुन्न र खोल्नको लागि पनि राम्रो व्यवस्था गरिएको रहेछ तर पानी बन्द गर्ने र खोल्ने गेटहरू भाँचिएका थिए । कपडाको झुम्रोद्दारा पानी बन्द गरिएको थियो । हामीले कुरा गर्यौ गरिवी निवारणका लागि ग्रामीण पर्यटन कार्यक्रम -टिआरपीएपी) ले यत्तिको पूर्वाधार बनाइदियो तर यसको दीगो संरक्षण कहाँबाट र कसले गर्ने - तातोपानीमा सेवा लिनेका लागि वा डुब्नेका लागि शुल्क लिएको हामीले थाहा पाएनौं । तर त्यही पाटीमा बस्नेहरूले भने पैसा लिएर पनि व्यवस्थापन नभएकोमा गुनासो गर्दै थिए । तातोपानी कुण्डको वातावरण हेर्दा पूर्वाधार भएको तर संरक्षण र व्यवस्थापन नभएको झल्किन्छ । कसका नजर त्यहाँ ठोक्किएमा समस्या समाधान हुने हो वा कसले ध्यान दिएमा तातोपानीको संरक्षण र व्यवस्थापन हुन्छ तथा तातोपानीले पर्यटकीय विकासमा सहयोग पुर्याउँछ, त्यसको पहिचान हुनु नितान्त आवश्यक छ । उचित व्यवस्थापन र संरक्षणलाई तातोपानीले कुरिरहेको छ ।

हामी वास्तवमै परजिवी भएका छौं । र्सार्वजनिक सम्पत्ति संरक्षणको त के कुरा आफ्नै घर वरपरका वातावरण संरक्षणमा हाम्रो मन जाँदैन, ध्यान जाँदैन । अरुले उपलब्ध गराएका पूर्वाधारधारलाई संरक्षण गर्न सक्दैनौं । तातोपानीमा संरक्षण समिति भए नभएको पत्तो छैन । तातोपानीका मूलबाट होटल होटलमा पाइपद्दारा पानी लगिएका छन् । तर पोखरीको सफाई, संरक्षण र व्यवस्थापनमा कसैको पनि ध्यान नगएको पाईन्छ । त्यहाँको प्राकृतिक सम्पदा वा उपलब्ध सम्पत्तिको उपभोग त त्यहाँको जनताले गर्न पाउनु नै पर्छ तर त्यसको उचित व्यवस्थापन र संरक्षणका लागि पनि उत्तिकै ध्यान जानु जरुरी छ ।

विश्वको ठाउँ ठाउँबाट तातोपानीमा पर्यटक आउँछन् । जिल्लाको अरु पर्यटकीय क्षेत्रको तुलनामा तातोपानीमा पर्यटकहरू लामो समयसम्म रहन्छन् । आजभोली तातोपानी नुहाएर स्वस्थ रहनका लागि धेरै पर्यटक ओइरिन्छन् । पर्यटन वर्ष२०११ आउदै गर्दा नुवाकोट वा अरु जिल्लामा तातोपानी भएको भए र यत्तिका पर्यटक भित्रने ठाउँ भए पर्यटन वर्षलक्षित कार्यक्रम सञ्चालन भइसक्थे । हाम्रो रसुवामा यो प्रकृयाको थालनी कहिले र कसले गर्ने हो - यो प्रश्न प्रश्नमा मात्र सिमित नरही यसको उत्तर आउने वातावरण बन्नर्ुपर्छ । रसुवाका सिर्जनशील युवा, उद्योगी, पर्यटन व्यवसायी, होटल व्यवसायी सबै मिलेर उद्योग वाणिज्य संघ र रसुवालीको विकासको थलो जिल्ला विकास समिती रसुवालाई घच्घच्याइ रहनु पर्छ ।

यसरी विकासका सम्भावना रहेका स्थान वा सम्पदाहरू रसुवामा धेरै छन् । सम्भावना रहेका सम्पदाहरूको उचित व्यवस्थापन र संरक्षण वा लक्षित कार्यक्रम सञ्चालन गर्न सकियो भने आन्तरिक तथा बाहृय पर्यटकहरू भित्र्याउन सकिन्छ । हामीले सोचिराखेको र सम्भावना छ भनीराखेको पर्यटन व्यवसायको विकास गर्नका लागि धार्मिक, पर्यटकीय तथा स्वास्थ्यको दृष्टिकोणले महत्व बोकेको तातोपानी कुण्डजस्तो सम्पदाको विकास, प्रचारप्रसार र उचित व्यवस्थापनमा हामी सबैको ध्यान जानु अपरिहार्य विषयवस्तु हो ।