गोसाइँकुण्ड, फोहोर व्यवस्थापन र संरक्षण : आजको आवश्यकता

वातावरण दिवस विशेष

प्रेमप्रसाद पौडेल

गोसाइँकुण्ड धार्मिक, जैविक, ऐतिहाँसिक तथा सांस्कृतिक महत्वका कारण अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा चिनिएको छ । सन् २००६ मा  रामसार क्षेत्रमा सूचिकृत भए लगत्तै  गोसाइँकुण्ड संरक्षणका लागि महत्वपूर्ण  अभियानहरू सञ्चालन भइरहेका छन् । मध्यवर्ती क्षेत्र सहयोग आयोजनाले गोसाइँकुण्डको संरक्षणका लागि 'स्थलगत व्यवस्थापन योजना' तयार गरेको छ र सो योजना नेपाल सरकारको सम्बन्धित  निकायबाट अनुमोदन भइसकेको लाङटाङ राष्ट्रिय निकुञ्ज मध्यवर्ती क्षेत्र सहयोग आयोजनाका प्रवन्धक गौतम पौडेल बताउनुहुन्छ ।

 लाङटाङ राष्ट्रिय निकुञ्ज मध्यवर्ती क्षेत्र सहयोग आयोजनाले गोसाइँकुण्ड संरक्षणका लागि बनाएको योजना वा संरक्षणार्थ सञ्चालन गरिएका विभिन्न चेतनामूलक कार्यक्रमहरूले गोसाइँकुण्डको दीगो संरक्षणमा सहयोग अवश्य नै पुर्‍याउँदछ । गोसाइँकुण्ड वरपर भएको जैविक तथा अजैविक फोहोर र  मानवीय अतिक्रमणका कारण खतराको सूचिमा परेको भनेर रामसार क्षेत्रको अन्तर्राष्ट्रिय सचिवालय स्वीटरजरल्याण्डले नेपाल सरकारको वन मन्त्रालयलाई खबरदारी गरेको मध्यवर्ती क्षेत्र सहयोग आयोजनाले बताएको छ । सो खबरदारी पत्रको उत्तर पठाइसकिएको छ ।

विभिन्न संघसंस्था वा स्वयं सेवाको नाममा प्रत्येक वर्षगोसाइँकुण्ड मेला पश्चात फोहोरहरूको व्यवस्थापन गर्ने गरेको पाईन्छ । तर बाटो वरपरका फोहोर टिपेर तलतिर ल्याउँदैमा संरक्षण हुन्छ भन्ने हैन । होटल व्यवसायीले बाटोभन्दा परसम्म पनि प्लाष्टिकजन्य, सिसाजन्य अजैविक फोहोरहरूलाई जथाभावी फ्याँक्ने गरेका छन् । त्यस्तो कृयाकलाप चाहिँ गोसाइँकुण्ड रामसार क्षेत्रको संरक्षणका लागि चुनौतिपूर्ण छ भन्ने लाग्छ ।

वातावरण दिवसको अवसर पारेर यसवर्षटानले  गोसाइँकुण्ड तथा लाङटाङ क्षेत्रमा बाटो वरपरका फोहोर टिपेर काठमाडौं ल्याउँदैछ भन्ने सूचना प्राप्त भएको छ । काठमाडौंको फोहोर व्यवस्थापनमा यति धेरै चुनौति भइरहेका बेला लाङटाङ तथा गोसाइँकुण्डको फोहोर यहाँ ल्याएर कसरी राम्रो गरियो भन्न सकिएला ? २/४ जना भरिया लगाएर त्यहाँको फोहोरलाई फोहोरै फोहोरको शहरमा ल्याउनु भन्दा त्यहाँ नै स्थानीय बासिन्दाद्वारा व्यवस्थापन गर्न सहयोग पुर्‍याउनु  बुद्धिमानी हुन्छ । अहिलेसम्म भएका फोहोरलाई उचित व्यवस्थापन गर्दै अब फोहोर फ्याक्नु हुन्न वा फोहोरलाई पुन प्रयोग गर्नुपर्छ वा सकिन्छ भन्ने पाटोमा चेतना जागरण गर्न सके जुनसुकै स्थानको पनि फोहोरले निम्त्याउन सक्ने खतरा कम हुन्छ । 

फोहोर बटुल्ने र अन्यत्र ल्याउने अभियान कति वर्ष गर्ने ? हुन त कुनै संघसंस्थाको नाम र दामका लागि पनि यस्तो अभियान सञ्चालन गरिराख्न पर्ने हुनसक्छ । जबसम्म स्थानीयस्तरमा नै फोहोर व्यवस्थापन हुँदैन तबसम्म संरक्षणका लागि चुनौति कम हुने छैन । हुन त  कुनै पनि संस्थाहरूले कार्यक्रम बनाएर त्यहाँको फोहोर व्यवस्थापनमा सहयोग पुर्‍याउनु तथा त्यहाँ गएर पर्यटकीय आनन्द लिनु अथवा आन्तरिक पर्यटन विकासका लागि सहभागी हुनुलाई राम्रो मान्नु पर्दछ ।